Ali Coglia và tên lái buôn thành Baghdad

Cách đây hàng nghìn năm về trước, dưới triều đại Vua Haru-al-Raschid, có một lái buôn sống ở Baghdad phải thực hiện một chuyến đi kéo dài. Ông bán gần hết tất cả những đồ dùng trong nhà còn căn nhà thì cho thuê. Điều duy nhất buộc không phải làm là tìm một nơi an toàn để giấu của cải riêng - một ngàn thỏi vàng. Cuối cùng, ông quyết định để một ngàn thỏi vàng đó vào trong một cái bình và phủ những trái ôliu lên trên. Khi đã đóng xong miệng chiếc bình, ông mang nó tới nhà một người bạn cũng là một lái buôn và nói với bạn, “Bạn của tôi, ông biết đấy một vài ngày nữa tôi sẽ khởi hành chuyến đi. Ông làm ơn để ý lọ ôliu này và giữ nó giùm mình đến khi nào mình quay về.”

Người lái buôn đó hứa rằng ông sẽ làm và nói với một thái độ sẵn lòng, “Đây, cầm lấy chìa khoá kho của tôi và đặt cái bình của cậu vào chỗ cậu muốn. Mình hứa khi quay về để đâu cậu vẫn sẽ tìm thấy ở đó.”

Chuyến đi của Ali Coglia kéo dài hơn dự tính nhiều. Trên thực tế, ông đã vắng mặt khỏi Baghdad bảy năm, cuối cùng ông quyết định quay về.

Cùng lúc này, bạn của ông, người có chiếc bình ôliu ông để lại đã quên cả ông lẫn cái bình. Một buổi tối, người lái buôn này đang dùng bữa cùng gia đình và cuộc nói chuyện tình cờ đề cập đến những trái ôliu. Vợ của ông nói rằng lâu rồi bà chưa nếm trái ôliu nào cả.

“Giờ mình nhắc đến những trái ôliu đó,” người lái buôn nói, “tôi lại nhớ đến một chiếc bình mà Ali Coglia đã gửi tôi bảy năm trước. Ông ấy để nó trong nhà kho của tôi để cất nhờ đến khi quay về. Chuyện gì đã xảy ra với ông ấy tôi chẳng biết nữa dù khi đoàn người quay trở về họ bảo với tôi là ông ấy đã tới Hy Lạp. Chắc hẳn giờ ông ấy đã chết rồi có khi, thế nên mãi mãi không trở về nữa vì vậy chúng ta có thể tiến đến ăn chỗ ôliu đó, nếu chúng vẫn còn tốt. Đưa cho tôi đĩa và nến nào. Tôi sẽ lấy một ít và sẽ thưởng thức chúng.”

“Thôi đi, ông nó ạ,” người vợ gàn, “đừng có mà hành dộng đê tiện vậy, ông biết rằng không gì đáng sợ hơn là được tín nhiệm và uỷ thác cái gì đó mà. Vả lại, ông có nghĩ rằng những trái ôliu đó sẽ vẫn còn tốt sau khi được để lâu thế không? Chúng chắc phải mốc meo và thối nhũn ra rồi ấy chứ. Hơn nữa nếu Ali Coglia trở về và thấy rằng chúng đã bị mở ra ông ấy sẽ nghĩ thế nào về danh dự của mình đây? Tôi xin mình mặc kệ nó đi.”

Tuy nhiên sau khi ăn tối người lái buôn này vẫn vào trong nhà kho, tìm đến chiếc lọ, mở nó ra và nhận thấy những trái ôliu đã mốc meo. Nhưng, khi xem xuống đến tận đáy xem liệu tất cả có đều như thế không, ông đã xóc chiếc bình và một số thỏi vàng đã bị xáo trộn lên.

Ngay lập tức người lái buôn phát hiện ra rằng chỉ có phía trên chiếc bình là phủ bằng những trái ôliu, còn phần còn lại là tiền xu vàng. Lập tức, ông để những trái ôliu lại chiếc bình, đậy nắp lại và quay trở ra chỗ vợ. “Thực vậy, bà nó ạ,” ông nói, “bà đã đúng khi nói rằng tất cả những trái ôliu đó đã nhũn hết rồi vì tôi đã tìm thấy nó như vậy và tôi đã để chiếc lọ lại y như Ali Coglia đã để. Ông ấy sẽ không nhận ra được là chúng đã bị động chạm đến nếu có trở về đâu.”

Trong những ngày tiếp theo đó người lái buôn này chỉ nghĩ đến việc làm cách nào ông có thể chiếm được số vàng của Ali Coglia thành của riêng mà chưa có giải pháp nào phòng khi người bạn cũ của ông quay trở về xin lại chiếc lọ. Sáng hôm sau người lái buôn đi mua một ít ôliu của vụ năm đó, rồi bí mật đến đổ chiếc bình đựng cả những trái ôliu mềm nhũn lẫn vàng ra. Rồi lấp đầy chiếc lọ bằng những quả ôliu mới, đậy nắp lại và để nó vào chỗ mà Ali Coglia đã để lại.

Khoảng một tháng sau, Ali Coglia có mặt ở Baghdad. Sớm hôm sau ông đến thăm bạn mình. Người lái buôn kia đã thể hiện một nhiền vui khôn xiết khi ông trở về sau nhiều năm vắng mặt như vậy.

Sau những lời thăm hỏi thông thường ở cả hai phía trong một cuộc gặp gỡ như thế, Ali Coglia xin ông bạn lái buôn cái bình mà ông đã gửi lại và cám ơn ông vì đã giữ nó an toàn trong suốt thời gian dài đó.

“Ông bạn yêu quý,” người lái buôn đáp lại, “cái bình của ông vẫn bình yên vô sự. Có chìa khoá của tôi đây. Lại lấy lọ của mình đi, để ở đâu ông vẫn sẽ tìm thấy nó ở đấy.”

Ali Coglia xuống nhà kho của ông bạn lái buôn, lấy chiếc lọ và sau khi trả lại chìa khoá cũng như cám ơn bạn một lần nữa vì sự giúp đỡ đó, ông trở ra cầm theo chiếc bình. Nhưng khi mở nắp rồi thò tay xuống thấp vừa vặn bằng vị trí đặt những thỏi vàng, ông vô cùng ngạc nhiên khi không tìm thấy những thỏi vàng đó trong chiếc bình. Lúc đầu ông nghĩ có thể đã lấy nhầm và để tìm ra sự thật ông đổ tất cả chỗ ôliu ra ngoài, nhưng vẫn không có gì hơn một thỏi vàng lẻ loi mà mắt ông đang trông thấy. Suốt một hồi ông đứng đó bất động. Sau đó ông la toáng lên, “Có thể vậy sao?”

Ngay lập tức Ali Coglia quay trở lại chỗ bạn lái buôn. “Ông bạn tốt của tôi này,” ông nói, “xin đừng ngạc nhiên khi thấy tôi quay trở về sớm thế nhé. Tôi biết rằng cái bình ôliu này giống với cái tôi đã để trong nhà kho của ông, nhưng cùng với những trái ôliu tôi đã giấu vào đó còn có những thỏi vàng vậy mà giờ tôi không thấy đâu cả. Chắc ông đã dùng chúng vào việc buôn bán của mình, nếu vây chúng sẵn sàng giúp ông. Chỉ cần ông thừa nhận đã vay của tôi sau đó ông có thể trả lại khi nào thuận tiện nhất.”

Tên lái buôn kia, người đã chắc rằng thể nào Ali Coglia cũng sẽ phân bua như vậy đã chuẩn bị lời biện bạch. “Anh bạn Ali Coglia,” hắn nói, “khi ông mang cái bình đến tôi, tôi đã đụng vào nó chưa? Tôi đã không đưa chìa khoá kho cho ông à? Ông không tự mang nó vào đó ư? Và có phải ông đã để cùng chỗ đó không nào, vẫn được che đậy theo y kiểu như lúc ông ra đi đó sao? Giờ đã quay về, ông lại còn đòi một nghìn thỏi vàng nữa. Đã bao giờ ông cho tôi biết về một số tiền như thế trong chiếc bình kia chưa hả? Tôi lấy làm lạ là ông không đòi kim cương hay châu báu đấy! Với ông, để sộc vào nhà tôi, đưa ra lời kết tội điên rồ, lăng mạ và làm mờ thanh danh của tôi thật chẳng có gì kh mà. Đừng hy vọng gì!” Những lời nói này được phát ra mạnh mẽ đên độ mọi người trong nhà kho bắt đầu xúm quanh lại. Các lái buôn gần đó ló cả ra ngoài các cửa hàng để xem thực hư cuộc cãi vã này. Ali Coglia đã trông cậy vào một người và tất cả sự bất công đã đến với ông bởi chính người bạn lái buôn ấy, người vẫn một mực phủ nhận mình không làm gì sai trái. Ali Coglia nhanh chóng kiện ông bạn này ra toà. Trước quan toà, Ali Coglia buộc tội tên lái buôn kia đã lấy cắp nghìn thỏi vàng mà ông đã gửi nhờ hắn. Quan toà hỏi ông có bất kỳ bằng chứng nào minh chứng cho điều đó không, ông đáp lại rằng mình đã không phòng xa vì ông tin tưởng người mình đã giao phó chỗ tiền của mình bằng tình bạn của ông và ông luôn coi ông ta là một người trung thực. Sau đó tên lái buôn kia lại giở trò biện bạch như trước, hắn nói rằng dù thực sự mình đã giữ chiếc bình của Ali Coglia trong nhà kho nhưng chưa bao giờ đụng chạm đến nó. Hắn thề thốt rằng với những gì mà hắn biết thì cái bình đó chỉ chứa toàn ôliu mà thôi. Lại thêm một lần nữa hắn khăng khăng phản đối rằng mình không đáng bị đưa ra toà chỉ vì những lời buộc tội thiếu căn cứ như vậy. Hắn thề rằng chưa bao giờ lấy số tiền mà mình đã bị buộc tội lấy đi đó cả và nói môt cách dứt khoát rằng từ trước đến giờ mình không thể tượng nổi lại tồn tại một số tiền lớn đến thế. Quan toà đồng ý để hắn tuyên thề. Sau khi tên lái buôn kia thể thốt chẳng biết gì về tất cả mọi chuyện đó quan toà cho giải tán vụ kiện vì thiếu bằng chứng. 

Ali Coglia sẽ phải làm gì? Ai sẽ giúp được ông?

Coglia hết sức đau khổ vì ông phải chấp nhận mất một số tiền lớn đến vậy, ông quay về chỗ trọ và thảo ra một lời thỉnh cầu để đòi lại sự công bằng từ chính Vua Harun-al-Raschin. Ông chuyển lời thỉnh cầu của mình tới quan của triều đình. Viên quan cũng báo cho tên lái buôn kia có mặt. Cùng buổi tối hôm đó nhà vua, được hộ tống bởi đại tể tướng, đi vi hành qua thị trấn này, vì đó là thông lệ ông của ông đôi khi vẫn làm. Trên đường đi ngang qua một con phố nhà vua nghe thấy tiếng huyên náo. Ông đi tới bên một chiếc cổng ra vào của một ngôi nhà, qua đó ông nhìn thấy mười đến mười hai đứa trẻ đang chơi đùa dưới ánh trăng. Nhà Vua nghe thấy một đứa trong đó nói. “Chúng ta chơi trò quan toà xử án đi!” Sau khi câu chuyện về Ali Coglia và tên lái buôn kia được bàn tán khắp nơi ở Baghdad thì lũ trẻ này cũng đã nhanh chóng thoả thuận được vai mà từng đứa sẽ đóng giả.

Vị quan toà đóng giả yêu cầu Ali Coglia giả lên tiếng. Ali Coglia sau khi nhẹ nhàng khom lưng quỳ gối cúi đầu đã thuật lại rất chi tiết và khẩn cầu rằng ông đã không ngờ mất một lượng tiền to tát đến vậy. Vị quan toà đóng giả quay qua lão lái buôn và hỏi hắn sao không trả lại số tiền đó. Đứa trẻ đang đóng vai lão lái buôn đã đưa ra lý do tương tự như lão lái buôn thật đã làm và cũng hoàn toàn đắc ý. Sau đó cậu bé cũng đề nghị được thề rằng những gì mình nói là hoàn toàn thật.

“Không nhanh vậy đâu,” vị quan toà giả nói, “trước khi ngươi đưa ra lời thề, ta muốn xem cái bình ôliu đó đã.” đứa trẻ đang đóng vai Ali Coglia khẽ khàng khom lưng chạy đi rồi lát sau quay trở lại. Cậu bé vừa đặt cái bình trước quan toà vừa nói nó giống hệt cái mà cậu đã gửi lão lái buôn kia. Vị quan toà đóng giả quay sang lão lái buôn giả và yêu cầu hắn chứng nhận rằng thực tế nó giống cái bình mà hắn đã xác nhận. Sau đó vị quan toà yêu cầu Ali Coglia mở nắp bình ra rồi vị này làm động tác như thể mình đã nhìn vào trong đó. “Chúng là những trái ô lưu còn tốt đấy,” cậu bé nói. “Để ta nếm thử xem.” Sau khi ăn một vài quả cậu nói thêm. “Chúng ngon lắm nhưng ta không thể nghĩ được rằng những trái ôliu đã trải qua bảy năm mà vẫn còn tốt như vậy. Do đó chúng ta phải triệu tập trước công đường này một vài lái buôn ôliu để ta nghe xem đánh giá của họ thế nào.”

Hai cậu bé làm ra vẻ những người lái buôn ôliu, đã trình diện. “Hãy nói cho ta biết,” vị quan toà giả nói, “Trong bao lâu ôliu vẫn sẽ dùng được tốt ?”

“Thưa quan toà,” hai lái buôn nói, “Bất kể dược gìn giữ hết mực cẩn thận đến đâu thì những trái ôliu sẽ khó mà có ích với bất cứ vật gì sau ba năm, vì đến lúc đó chúng mất hết màu lẫn mùi vị rồi ạ.”

“Nếu đúng vậy,” vị quan toà đáp lại, “Hãy nhìn vào trong chiếc bình rồi nói ta xem từ khi những trái ôliu ấy được để vào đó đến giỡ đã bao lâu rồi.” 

Hai người lái buôn giả bộ kiểm trả và nếm thử những trái ôliu rồi thưa với quan toà rằng chúng vẫn còn mới và tốt. “Nhưng,” quan toà nói, “chính Ali Coglia đã bảo là ông ta đã để chúng vào cái lọ đó bảy năm trước kia mà.”

“Thưa quan toà,” hai vị lái buôn đáp lại, “chúng tôi có thể quả quyết rằng chúng là của mùa vụ năm nay và chúng tôi khẳng định rằng bất cứ lái buôn ôliu nổi tiếng nào ở Baghdad này cũng đều sẽ công nhận như vậy.”

Vị quan toà chỉ thẳng ngón trỏ vào tên lái buôn, “Ngươi là đồ xỏ lá,” quan toà quát lên, “nên xứng đáng bị trị tội!” Đến lúc đó lũ trẻ kết thúc vở kịch trong tiếng vỗ tay vui mừng khôn tả, rồi sau khi túm lấy tên tôi phạm đóng giả, chúng giả bộ giải hắn về nhà lao.

Không lời nào có thể tả hết nhà vua kia ngưỡng mộ nhiều đến thế nào cậu bé đã tuyên án chỉ đúng bằng một câu, trong một vụ việc đã dược bào chữa trước chính mắt ông vào ngay ngày hôm sau.

“Để ý đến ngôi nhà này,” nhà vua nói với tể tướng, “và ngày mai hãy mang cậu bé đó đến cho ta để cậu ấy sẽ xuất hiện trước toà án cùng ta, chính cậu ta sẽ đảm trách xử vụ kiện này. Hơn nữa, nhớ cẩn thận nhắc Ali Coglia thật mang theo cái bình đựng ôliu. Đồng thời cũng phái hai chuyên gia về ôliu đến nhé.”

Ngày hôm sau Ali Coglia và lão lái buôn lần lượt cãi lý ở cung điện, trước mặt cậu bé kia, bên cạnh cậu nhà vua ngự trên ngai vàng. Sau khi lão lái buôn đưa ra lời thề trước toà, cậu bé kia nói: “Còn quá sớm đấy. Điều đó chứng tỏ rằng chúng tôi nên xem qua chiếc bình đựng ôliu kia.”

Ngay lập tức Ali Coglia trình diện cái bình và đặt nó ở dưới chân nhà vua. Cậu bé hỏi lão lái buôn có phải đúng là nó đã được để lại trong nhà kho của ông suốt bảy năm qua không và lão lái buôn đã công nhận đó là sự thật. Rồi cậu bé mở chiếc bình ra. Nhà vua ngắm những quả ôliu, lấy một quả, vừa nếm thử vừa chia cho cậu bé. Sau đó những lái buôn chuyên về ôliu được triệu tập, họ kiểm tra chỗ ôliu rồi thưa lại rằng chúng còn tốt và là của vụ năm đó. Cậu bé nói với họ là Ali Coglia đã trình báo rằng ông đã để chúng vào cái bình đó bảy năm rồi. Từ đó cậu kết luận cái bình kia chắc chắn là đã bị can thiệp vào trong thời gian đó.

Con người xấu xa bị kết tội kia đã nhận thấy rõ ràng rằng những đánh giá của các lái buôn ôliu sẽ vạch ra tội của hắn. Lão thú nhận tội lỗi của mình và khai báo nơi cất giấu một nghìn thỏi vàng. Số của cải đó nhanh chóng được tìm ra và trả lại cho Ali Coglia. Nhà vua nghiêm nghị nói với lão lái buôn kia rằng thật may cho ông ta khi quyết định thú tội và trả lại số vàng đó nếu không thay vì bị kết án ngồi nhà lao mười năm ông sẽ phải lĩnh một trăm roi. Nhà vua quay sang chỗ vị quan toà đã cố gắng xét xử vụ án này trước đó và khuyên ông ta nên rút ra một bài học từ con trẻ để trong tương lai sẽ thực hiện nhiệm vụ của mình chính xác hơn. Sau khi ôm lấy cậu bé nhà vua sai người đưa cậu về cùng với một khoản ngân thưởng là một trăm thỏi vàng như một biểu hiện cho lòng ngưỡng mộ của ông dành cho cậu.